Кнігі Коласа нам
І калыскай, і школай былі,
І па новай зямлі
Нас у сённяшні дзень прывялі.
Песні Коласа нас
Навучылі Радзіму любіць,
Родны край бараніць,
Лютых ворагаў біць,
Ненавідзець мінуўшчыны здані,
Навучылі чытаць цёмных пушчаў паданні,
Разумець мову зор
І напевы азёр,
Хваляў нёманскіх звон,
Веліч сённяшніх дзён.

П. Панчанка "Сорак год"

Якуб Колас - народны паэт і народны настаўнік. Многія пакаленні пісьменнікаў і настаўнікаў выхаваны ім. На яго творах вучацца жыць, працаваць, любіць Радзіму і чалавека юныя і дарослыя чытачы.

Цяпер змянілася наша жыццё, няма ўжо ні вузкай і беднай сялянскай нівы, ні сахі, ні дымнае лучыны ў хаце. Але многія прыёмы і прынцыпы першапачатковага навучання застаюцца тымі ж. Знаёмаю сцежкай чалавек ідзе ў шырокі свет, і паступова гэты вялікі свет разгортвае перад ім свае багацці, робіць чалавека творцам і адкрывальнікам новага. І ў гэтым сэнсе педагагічны вопыт Якуба Коласа можа многае і вельмі важнае падказаць: выхоўваць трэба толікі праўдай, раскрываючы перад дзецьмі рэальную, сапраўдную красу жыцця і чалавека.

Рэаліст у мастацтве, Якуб Колас ставіў перад сабой задачу выхоўваць у дзецях праўдзівасць, як важнеўшую рысу характару, чуласць, абуджаць у іх адзыўлівасць, спагадлівасць і дабрату, самастойнасць і актыўнасць. Дэвіз Коласа-педагога - не баяцца жыцця. А ісці яму насустрач і загартоўвацца ў змаганні.

Э. Валасевіч

Літаратура да раздзела
"Якуб Колас - педагог":

1. Барсукова, І. Педагагічныя клопаты Якуба Коласа аб прафесійнай падрыхтоўцы настаўнікаў роднай мовы : на матэрыяле эпісталярнай спадчыны / І. Барсукова // Краязнаўчая газета. - 2007. - N 33. - С. 4.
2. Барсукова, І. Педагагічныя клопаты Якуба Коласа аб прафесійнай падрыхтоўцы настаўнікаў роднай мовы : на матэрыяле эпісталярнай спадчыны / І. Барсукова // Краязнаўчая газета. - 2007. - N 34. - С. 5.
3. Жыбуль, В. З-пад пяра Аляксея Кручоных : з гісторыя аднаго партрэта Якуба Коласа / Віктар Жыбуль // Роднае слова. - 2012. - N 10. - С. 22-25. - Бібліягр.: с. 25 (11 назв.). - 5 іл.
4. Івашын, В.У. Маральна-эстэтычнае выхаванне ў сістэме літаратурнай адукацыі / В.У. Івашын // Беларуская мова і літаратура. - 2007. - N 1. - С. 3-6. - Бібліягр.: с. 6.
5. Іофе, Э. Як выкладчык вышэйшай школы : пра выкладчыцкую дзейнасць Я. Коласа / Э. Іофе // Настаўніцкая газета. - 1997. - 1 лiст.
6. Іоффе, Э.Р. Якуб Колас - выкладчык вышэйшай школы / Э.Р. Іоффе // Адукацыя i выхаванне. - 1994. - N 12. - С. 91-95.
7. Логаш, А.Ф. Народные основы педагогических взглядов Якуба Коласа / А.Ф. Логаш // Веснік Магілеўскага дзяржаўнага універсітэта імя А.А. Куляшова. - 2004. - N 4 (19). - С. 198-203. - Библиогр.: с. 203.
8. Народны настаўнік Я. Колас : зб. арт. - Мн. : Нар. асвета, 1966. - 104 с.
9. Родионов, В.Н. Якуб Колас - педагог / В.Н. Родионов. - Мн. : Изд-во БГУ, 1981. - 141 с.
10. Суарэс, Л. І. Якуб Колас - народны паэт і настаўнік / Л. І. Суарэс // Веснік адукацыі. - 2012. - № 10. - С. 61-67. - фот.
11. Сянкевіч, М.І. Метадычная спадчына К. Міцкевіча (Я. Коласа). Чытаем Коласа. Чытаем Купалу / М.І. Сянкевіч // Пачатковая школа. - 2007. - N 5. - С. 16-21.
12. Трус, М. Дарэктарства : ад народнай педагогікі да нацыянальнай ідэнтычнасці / Мікола Трус // Роднае слова. - 2012. - N 10. - С. 34-36. - Бібліягр.: с. 36 (8 назв.). - 3 іл.
13. Шпакоўская, Г. "Першы беларускі вучыцель першай беларускай школы" / Галіна Шпакоўская // Народнае слова. - 2007. - 1 ліст. - С. 8.

Праблемы развіцця дзіцячай літаратуры і пытанні дзіцячага чытання былі ў цэнтры ўвагі Якуба Коласа на працягу ўсяго яго творчага жыцця. І гэта невыпадкова. Бо Колас закончыў нестаўніцкую семінарыю і доўгі час працаваў настаўнікам спачатку ў дзяржаўнай школе, а потым, калі за ўдзел у першым нелегальным настаўніцкім з'езде (1906 г.) быў зволнены з работы, арганізаваў нелегальную беларускую школку. Малады настаўнік прыклаў нямала намаганняў, каб выклікаць у сялянскіх дзяцей цікавасць да чытання, любоў да літаратуры.

У гэта час і ўзнікла ў яго задума напісаць кнігу для чытання, па якой маглі б вучыцца дзеці ў беларускіх школах. Такой кнігай і з'явілася ў 1909 годзе "Другое чытанне для дзяцей беларусаў", выдадзенае ў Пецярбурзе выдавецкай суполкай "Загляне сонца і ў наша аконца".

Першая дзіцячая кніжка Коласа ўся прасякнута духам народнай творчасці, ідэямі патрыятызму і любові да чалавека працы. Яна падпарадкавана задачам навучання і выхавання ў дзяцей лепшых маральных якасцей.

Высокай паэтычнай культурай, займальнасцю, паслядоўнасцю ў разгортванні падзей вызначаецца паэма "Рак-вусач". Яна з'яўляецца добрым прыкладам творчага засваення самога складу і стылю народнай казкі.

У паэме паэтызуецца не капрыза-рак, а спелае, буйнае ржаное каліва - сімвал стойкасці, вынослівасці і жыццяздольнасці. Толькі яно здолела пераканаць рака ў тым, што яго доля не самая горшая, і прынесці вяселле і радасць другім.

наверх

Невялічкую паэму "Міхасёвы прыгоды" часам называюць апавяданнем ў вершах. Гарадскога хлопчыка Міхаську, які доўга хварэў у зімовы час, паслалі на ўсё лета ў вёску адпачыць і набрацца сіл. Тут і пачынаюцца розныя прыгоды, удачы і няўдачы. Кожны раздзел паэмы паэтычна раскрывае якую-небудзь новую карціну ці з'яву ў прыродзе. Выдатная якасць твора - яго прастата, маляўнічасць і непасрэднасць. Аб самых звычайных рэчах паэт умее так расказаць, што нібы нанава адкрывае перад намі цудоўны куточак роднай зямлі, сапраўднае хараство мілай нашаму сэрцу прыроды.

наверх

У зборнік "Детям" увайшлі вершы для дзяцей, урыўкі з паэм "Сымон-музыка" і "Новая зямля", казка "Рак-вусач" і вершаваныя апавяданні "Міхасёвы прыгоды" і "Савось-распуснік" у перакладзе на рускую мову.

Створаныя ім казкі, вершы і паэмы, апавяданні і аповесці разнастайныя сваёй праблематыкай, багатыя яркімі вобразамі, мастацка-выяўленчымі сродкамі і сведчаць аб глыбокім пранікненні пісьменніка ў дзіцячую псіхалогію, аб уменні пісаць цікава і займальна на самыя важныя і актуальныя тэмы. Лепшыя яго творы ўвайшлі ў дзіцячую класіку ("Рак-вусач", "Міхасёвы прыгоды", "Савось-распуснік" і інш.).

наверх

Літаратура да раздзела
"З любоўю да дзяцей":

1. Вывучэнне прозы Якуба Коласа ў курсе беларускай дзіцячай літаратуры : тэарэтычны аспект і практ. рэкамендацыі / ВДУ ; склад. К.С. Карнялюк; адк. за вып. А.С. Емельянаў. - Віцебск : Выд-ва ВДУ, 1995. - 25 с. - Бібліягр.: с. 23-24.
2. Глінская, Л.I. З любоўю да дзяцей : Якуб Колас i дзiцячая лiтаратура / Л.І. Глiнская // Пачатковая школа. - 2002. - N 7. - С. 29-31.
3. Грышан, Т. Беларусь вачыма дзяцей / Таццяна Грышан, Ганна Кот // Літаратура і мастацтва. - 2007. - 13 ліпеня. - С. 3.
4. Дасаева, Т. Майстэрства лірычнага пейзажу ў "Другім чытанні для дзяцей беларусаў" / Т. Дасаева // Роднае слова. - 2002. - N 8. - С. 23-25. - Бiблiягр.: с. 25.
5. Дашкевіч, Г. "Думкі мімаволі гаманілі ў сненні хлопчыку аб школе" : духоўны воблiк дзiцяцi ў лiрыцы Я. Коласа / Г. Дашкевіч // Роднае слова. - 1998. - N 9. - С. 55-63.
6. Емяльянаў, А.С. Прырода і поры года ў паэзіі Я. Коласа для дзяцей / А.С. Емельянаў // Веснік Віцебскага дзяржаўнага універсітэта імя П.М. Машэрава. - 2003. - N 2 (28). - С. 83-89. - Бібліягр.: с. 89.
7. Емяльянаў, А.С. Якуб Колас - дзіцячы пісьменнік і педагог у "Другім чытанні для дзяцей беларусаў" / А.С. Емяльянаў // Веснік Віцебскага дзяржаўнага універсітэта імя П.М. Машэрава. - 2004. - N 4 (34). - С. 73-76. - Бібліягр.: с. 76.
8. Зайцава, Г. "Песняй вітаю я вас!" : [да 120-годдзя з дня нараджэння Якуба Коласа] / Г. Зайцава, І. Курбека // Пралеска (Дашкольная адукацыя). - 2002. - N 10. - С. 19-30.
9. Захарына, Т. Па сцежках і старонках "Новай зямлі" / Т. Захарына // Пачатковая школа. - 2007. - N 5. - С. 27.
10. Капшай, Н. Казкі для дарослых і дзяцей : адзiнства лiтаратуразнаўчага i асобасна-арыентаванага падыходаў у фармiраваннi рэцэпцыi чытача коласаўскiх "Казак жыцця" / Наталля Капшай // Роднае слова. - 2005. - N 11. - С. 52-55. - Заканчэнне. Пач. N 10.
11. Каржанеўская, Г. Як птушкі дуб ратавалі: сцэнічны абразок з "Казак жыцця" Якуба Коласа / Г. Каржанеўская // Пазашкольнае выхаванне. - 2004. - N 9. - С. 41-42.
12. Карпуць, Я. Прысвячэнне Якубу Коласу / Я. Карпуць // Пачатковая школа. - 2007. - N 5. - С. 26.
13. Марціновіч, А. Волат нацыянальнага духу : Я. Колас як дзiцячы пiсьменнiк / А. Марціновіч // Настаўніцкая газета. - 1997. - 1 лiст.
14. Мушынскі, М. Змястоўнасць "малой формы" : "Казка жыцця" "Крыніца" Якуба Коласа / Міхась Мушынскі // Роднае слова. - 2006. - N 1. - С. 9-12.
15. Навуменка, I. "Казкі жыцця" Якуба Коласа / І. Навуменка // Роднае слова. - 2002. - N 9. - С. 35-38. - Бiблiягр.: с. 38. - Заканчэнне. Пач. N 8.
16. Праскаловіч, В. "У дрэва павінна быць дзве дарогі..." : традыцыi нацыянальнага i сусветнага фальклору ў казках Якуба Коласа / В. Праскаловіч // Роднае слова. - 1996. - N 12. - С. 77-88. - Бібліягр.: 17 назв.
17. Праскаловіч, В.У. Гуманістычныя традыцыі выхавання і фальклор у казках Якуба Коласа / В.У. Праскаловіч // Адукацыя i выхаванне. - 1997. - N 7. - С. 27-34. - Бiблiягр.: 15 назв.
18. Старжынская, Н. Да жывой дзіцячай гутаркі : роля Якуба Коласа ў заснаваннi айчыннай методыкi развiцця маўлення / Н. Старжынская // Пралеска (Дашкольная адукацыя). - 2002. - N 10. - С. 32-35.
19. Яленскі, М.Г. Сучаснае прачытанне "Методыкі роднае мовы" К. Міцкевіча (Якуба Коласа) / М.Г. Яленскi, Н.У. Антонава // Пачатковая школа. - 2002. - N 7. - С. 6-8. - Бiблiягр.: с. 8.
20. Янкоўская, С.К. "Жавараначкі, прыляціце!" : урок літаратурнага чытання ў ІІ класе / С.К. Янкоўская // Пачатковая школа. - 2006. - N 3. - С. 49-51.